Bywa nieraz, że w toku bardzo złożonych i dalekodystansowych czynności cel ulegnie zapomnieniu lub też zostanie wyparty. Pozostaje jednak zapoczątkowany program działania. Zachowanie nosi wówczas charakter sztywny, jest mało efektywne. Kompensacja tego obniżenia efektywności przebiega w ten sposób, że w większości wypadków, gdy świadomie założony cel, odpowiadający rzeczywistemu kierunkowi działania, zostaje wyparty i traci właściwości regulacyjne, człowiek optymalizując swoje przystosowanie wyszukuje cel zastępczy, na ogół taki, jaki zapewnia mu szereg doraźnych udogodnień natury psychicznej, jest bliższy ideałom, odpowiada jego kodeksowi moralnemu lub wymaganiom otoczenia. Powstaje wówczas pozornie pełny motyw, zawierający i cel, i program działania. Cel jednak pozostawać tu musi w sprzeczności, a nieraz tylko w pozornej zgodności z programem nie tylko więc w dalszej konsekwencji nie podwyższa poziomu efektywności zachowania, ale, wręcz przeciwnie, może prowadzić do powikłań, gdyż wskutek